Diffuziya

Diffuziya hissəciklərin yayılana kimi yüksək konsentrasiyalı bir sahədən aşağı konsentrasiyalı sahəyə hərəkətidir.

Hərəkət təsadüfidir və hissəciklər ətrafda hərəkət etməyi heç vaxt dayandırmırlar, hətta paylandıqda belə.

Konsentrasiyada fərq nə qədər böyük olsa, diffuziyanın sürəti də bir o qədər tez olur.

Canlı orqanizmlərdə diffuziyanın bəzi nümunələri:

• Oksigen ağciyərlərdəki alveollardan qana və qandan aşağı oksigen konsentrasiyalı tənəffüs hüceyrələrinə yayılır.
• Karbon dioksid tənəffüs hüceyrələrindən qana yayılır. Ağciyərlərdə qaz nəfəs almaq üçün alveollardakı havaya yayılır.
• Qida molekulları nazik bağırsaqdan qana yayılır və qandan bədən hüceyrələrinə yayılır.
• Karbon dioksid diffuziya ilə havadan bitki yarpaqlarına daxil olur və sonra fotosintez üçün yarpaq hüceyrələrinə yayılır.

Bir çox orqanlar geniş səth sahəsinə malik olmaqla materialları səmərəli şəkildə mübadilə etmək üzrə ixtisaslaşıblar. Məsələn:

• Ağciyərlərdə alveollar
• Nazik bağırsaqda olan xovlar
• Su və mineral ionlarını hopdurmaq üçün bitki köklərində kök saç hüceyrələri
• Yarpaqlar yastılaşmış, geniş forma və daxili hava boşluqlarına malikdirlər.

Osmos

Osmos su molekullarının qismən keçirici membran boyunca təsirsiz məhluldan daha konsentrasiyalı birinə diffuziyasıdır.

Qismən keçirici membran su molekullarına keçmək imkanı verir, amma molekulları həll etmir. Hüceyrə membranı qismən keçiricidir.

Bitki hüceyrəsində osmos ilə daxil ola bilən suyun miqdarı hüceyrə divarı ilə məhdudlaşır, belə ki, onlar şişmirlər. 

Su ilə dolu olan hüceyrə şişkin olur. Şişkin hüceyrələr bitkinin dayaq sütununda vacib rol oynayırlar.

Su osmos ilə bitki hüceyrəsini tərk edirsə, o yumşaq və solğun olur. 

Sitoplazma və membran hüceyrə divarından ayrıla bilər. Hüceyrə plazmolizə uğrayır. 

Çoxlu hüceyrələr plazmolizə (büzülmə) məruz qalsalar, bitki zəifləyəcək.
 

 Heyvan hüceyrələri hüceyrə divarına malik deyillər. Belə ki, su kimi təsiri azalmış məhlula qoyulduqda gec və ya tez şişib çatlayır, çünki su osmos ilə daxil olur.

Fəal Daşınma

Bu maddənin konsentrasiya dəyişməsinə qarşı hərəkətidir. 

Bu prosesə tənəffüsdən enerji lazımdır.

Fəal daşınmaya rast gəlinir:

• Çox zəif torpaq məhlullarından ionları çəkmək üçün bitki köklərində
• Nazik bağırsaqda aşağı konsentrasiyalı şəkəri qana hopdurmaq.
• Böyrəkdə şəkəri borucuqlardan qana yenidən hopdurtmaq.