Tarixi | Müasir Dövri Elementlər Cədvəli | Metallar və Qeyri-metallar  | 1-ci Qrup | Keçid metalları

VII qrup | VIII qrup

1800-cü ildə alimlər elementləri qruplaşdırmağa və onları ardıcıllıqla qoymağa çalışdılar.

Onlar protonlar, neytronlar və elektronlar barədə heç nə bilmirdilər, beləliklə, onları siyahıya salmaq üçün nisbi atom kütlələrindən istifadə etdilər.

Bu o demək idi ki, bəzi elementlər yanlış qaydada qoyuldu, məsələn, arqon kaliumdan əvvəl qoyulmuşdu, çünki onun nisbi atom kütləsi daha böyükdür.
 

Nyulands (Newlands) fikir vermişdi ki, hər səkkizinci element eyni xüsusiyyətə malikdir, beləliklə, 1863-cü ildə o elementləri yeddi sırada sıralamağa başladı. Təəssüf ki, naməlum elementlər üçün boşluqlar buraxmamışdı və model səhv oldu.
 

1869-cu ildə Rusiyalı Mendeleyev Nyulands-in fikirlərinə əməl etdi, amma qruplarda sadalanan eyni xüsusiyyətli elementləri saxlamaq üçün boşluqlar buraxdı.
Bu o demək idi ki, o, olmayan elementlərin xüsusiyyətlərini qabaqcadan xəbər edə bilərdi.

Onun cədvəli xeyli dəqiq idi.

Müasir Dövri Elementlər Cədvəli 

Müasir Dövri Elementlər Cədvəlində bütün elementlər özlərinin atom (proton) sayına görə yerləşdiriliblər.

Eyni xüsusiyyətli elementlər şaquli qruplarda yerləşir.

Cədvəldə olan sıralar dövrlər adlanır.

Cədvəldə soldan sağa müəyyən enerji səviyyəsi elektronlarla doldurulur.

Növbəti dövrdə növbəti enerji səviyyəsi doldurulur.

Eyni qrupdakı elementlər xarici enerji səviyyələrində eyni sayda elektronlara malikdirlər.

Bu ona görədir ki, onlar eyni xüsusiyyətlərə sahibdirlər.

1-ci qrupdakı bütün elementlər bir xarici elektrona, 2-ci qrupdakılar isə iki xarici elektrona malikdir.

Metallar və Qeyri-metallar

Elementlərin dörddə üç hissədən çoxu metallardır, onlar cədvəlin sol tərəfindədirlər. Elementlərin dörddə bir hissədən azı isə qeyri-metallardır, onlar cədvəlin sağ tərəfindədirlər.

I Qrup

I qrup elementləri qələvi metallar kimi tanınır.

Onlar aşağı sıxlığa malikdir, birinci üç metal – litium, natrium və kalium su üzərində üzürlər.

Onlar bir elektron itirməklə +1 yük ilə metal ionları əmələ gətirirlər.

Ağ bərk maddələr olan, rəngsiz məhlul əmələ gətirmək üçün suda həll olan ion tərkibləri yaratmaq üçün onlar qeyri-metallarla reaksiyaya girir.

Onlar çox aktivdirlər və metal hidroksid və hidrogen qazı əmələ gətirmək üçün soyuq su ilə reaksiyaya girirlər. Qaz metalın su səthi ətrafında hərəkət etməsinə səbəb olur.

Hidroksid qələvi məhlulu vermək üçün suda həll olur.

natrium   +   su      natrium hidroksid    +   hidrogen

Reaksiya ekzotermikdir, bu da metalın əriməsinə və ya alışmasına səbəb ola bilər.

Metal nə qədər çox aktiv olsa, onun su ilə reaksiyası bir o qədər güclü olar.

Hidrogen üçün sınaq yandırılmış yonqarın qaza qoyulmasıdır.

Hidrogen havada şiddətli partlayışla yanır.
 

1-ci qrup elementləri uzaqlaşdıqca daha da aktivləşir, ərimə və qaynama nöqtələri daha da aşağı düşür.

Aktivlik nümunəsi atomların ölçüsünə və xarici elektronların nüvədən nə qədər uzaq olmasına görədir.

Daha böyük atomlarda xarici elektronlar müsbət yüklü nüvədən daha uzaqdırlar, belə ki, ona daha az güclə birləşirlər.

Bu elektronlar daha asanlıqla itirlər, belə ki, element daha aktivdir.

Keçid metalları

Bunlar dəmir və misin daxil olduğu cədvəlin mərkəzində olan metallar blokudur.

Qələvi metallarla müqayisədə bu elementlər:

• Daha az aktivdir və oksigen və ya su ilə tez korlanmır.
• Bərk və güclüdürlər.
• Yüksək ərimə nöqtəsinə malikdirlər, otaq temperaturunda mayeləşən civə istisna olmaqla.

Keçid metalları adətən polad formasında olmaqla struktur metallar (dəmir) olan kimi istilik və ya elektriki keçirməli əşyalar (elektrik naqilləri üçün mis) hazırlamaq üçün faydalıdır.
 

Bir çox keçid metalları katalizator kimi istifadə olunur, məs.: Haber Prosesində dəmir və nitrit turşusunun istehsalında platin.

Bir çox keçid metalları saxsı qablarda istifadə olunan rəngli tərkiblərdən əmələ gəlir.

Atmosfer təsirinə məruz qalan mis yaşıl rəngli tərkiblər əmələ gətirir.

VII qrup 

Bu qrupdakı qeyri-metal elementlər halogenlər adlanır.

Onların hamısı zəhərlidir və rəngli buxar buraxırlar.

Bunlar atomlar cütündən ibarət olan molekullardır, məs.: Cl₂

Onlar elektron götürməklə -1 yükü olan haloid ionları əmələ gətirirlər.

Onlar ion duzları əmələ gətirmək üçün metal ionları ilə reaksiyaya girir.

Onlar molekulyar tərkiblər (məs.: hidrogen xlorid qazı) əmələ gətirmək üçün qeyri-metal elementlər ilə kovalent əlaqə yaradırlar.
 

7-ci qrup elementləri uzaqlaşdıqca, element daha az aktiv olur və ərimə və qaynama nöqtələri daha yüksək olur.

Flüor və xlor otaq temperaturunda qazlardır, brom mayedir, yod isə bərk maddədir.

Daha aktiv halogen daha az aktiv olanı duzun sulu məhlulundan sıxışdırıb aradan çıxara bilər.

məs.:
xlor  +   kalium bromid      brom   +   kalium xlorid

Aktivlikdəki struktur atomların ölçüsünə və xarici enerji səviyyəsinin nüvədən nə qədər uzaq olmasına görədir.

Daha böyük atomlarda xarici enerji səviyyəsi müsbət yüklü nüvədən uzaqdır, elektronlar daha az güclə ona cəlb olunurlar.

Atom böyük olduqda əlavə elektronlar qazanmaq çətin olur, belə ki, qeyri-metal elementlər qrupda daha az aktivdirlər.

VIII qrup 

VIII qrup elementləri təsirsiz qazlar kimi məlumdur. .

Onların hamısı kimyəvi cəhətdən çox passivdirlər, çünki tam xarici elektron təbəqəyə malikdirlər.

Onlar digər qazlı elementlər kimi iki atomlu molekullardan daha çox tək atomlar (tək atomlu) kimi mövcuddurlar.

Tam xarici təbəqə o deməkdir ki, onların elektronları qazanmağa, itirməyə və ya paylaşmağa meylliyi yoxdur.
 

Çünki onlar inersiyalıdır (passiv), onlardan işıq lampalarında (közərmə teli yanmır) və cərəyan keçdikdə parlaq şəkildə alovlanan elektrik boşaldıcı borularda istifadə olunur.
 

Helium havaya nisbətən daha sıxdır və hava gəmilərində və şənlik şarlarında istifadə olunur.