Uzununa və eninə dalğalar | Dalğaların təsviri | Yüngül dalğalar | Ümumi daxili əks etmə

Səs dalğaları | Difraksiya 

Dalğalar enerjini bir yerdən digər yerə ötürürlər, ancaq bu zaman hər-hansı bir maddəni ötürmürlər.
 

Dalğalar su səthi boyu, ip və ya kanatda yarana bilərlər.

Bütün bu dalğalar əks etdirilə bilirlər, onlar səthi titrədir.
 

Suyun səthi boyu hərəkət edən dalğalar istiqamətlərini dəyişə bilərlər.

Dalğalar suyun iki müxtəlif dərinliyi arasında sərhədi keçəndə sürətlərini dəyişirlər. Əgər dalğaların istiqamətləri sərhədə düz bucaq altındadırsa, bu onların istiqamətində dəyişikliyə səbəb olur.

Dalğa çəni dalğaları tədqiq etmək üçün istifadə olunur.

Dalğaların əsas iki növü var: uzununa və eninə.

Uzun dalğalarda dalğa yüksəkliyi qabağa və arxaya hərəkət edir.

İp boyunca hərəkət edən və səs dalğaları uzununa dalğalardır.
 

Eninə dalğalarda dalğa yüksəkliyi dalğanın istiqamətinə perpendikulyar olur.

Suyun səthi üzərində, ip boyu hərəkət edən və yüngül dalğalar eninə dalğalardır.

Dalğaların təsviri 

Dalğalar su səthi üzərində, ip və ya kanat boyu hərəkət edirlərsə, onlar müntəzəm dalğa yüksəklikləri yaradır.

Maksimum dalğa yüksəkliyi amplituda adlanır. Şəklə nəzər salın, bu dalğanın orta xəttindən zirvəsinə və ya çökəkliyin dibinə qədər olan məsafədir.

Bir dalğa üzərində müəyyən nöqtədən növbəti biri üzərində olan eyni nöqtəyə qədər olan məsafə dalğa uzunluğu adlanır. Onlar simvolla təsvir edilə bilərlər .

Dalğa uzunluğu metrlə ölçülür.

Bir saniyədə keçən dalğaların sayı onun tezliyi adlanır, ν .
Tezlik hers adlanan vahidlə ölçülür.

Dalğa nə qədər sürətlə hərəkət edirsə, onun tezliyi bir o qədər yüksək olur, amma dalğanın uzunluğu daha qısa olur.

Dalğa sürəti, dalğa uzunluğu və tezliyi aşağıdakı kimi əlaqələnirlər:

                         Dalğa sürəti    =    tezlik   x   dalğa uzunluğu
                             (m/san)                       (Hz)                   (m)

                                          və ya v = ν

Yüngül dalğalar

Yüngül dalğalar köndələn dalğalardır və onlar vakuum üzrə hərəkət edə bilərlər. Onlara hərəkət etmək zərrəcik lazım deyil. Buna görə də işıq boşluq boyu hərəkət edə bilər.
Onlar elektromaqnit spektrin bir hissəsini formalaşdırır və çox sürətlə hərəkət edirlər, təxminən 300,000,000 m/san.

İşıq parlaq səthdən əks olunanda onun üzərində reflektor ilə görüşdüyü bucaq (əks etmə bucağı) onu tərk edən bucaq (əks etmə bucağı) ilə eynidir.

İşıq şüaları bir şəffaf cisimdən digəri arasındakı sərhədi keçərkən istiqamətlərini dəyişir (əks etdirilirlər).
Bu onların sürəti dəyişdiyinə görə belə olur.

İşıq havadan şüşə, pleksiqlaz və ya su kimi daha çox sıxlığı olan cismə doğru hərəkət edəndə yavaşıyır və sınır.

Əgər o əks istiqamətdə hərəkət edirsə sürətlənir və sınır.

Əgər işıq norma boyu hərəkət edirsə onun sürəti hələ də dəyişir, sınmır.

Ümumi daxili əks etmə

İşıq şüşə, pleksiqlaz və ya sudan havaya doğru hərəkət edirsə işığın bir hissəsi sərhəddən əks olunarkən qalanı sınır.

Əgər sınma bucağı bəlli ölçüdən böyükdürsə bu kritik bucaq adlanır, bütün işıq cisim daxilində əks olunur və səthdən heç-nə keçmir.

Bu ümumi daxili əks etmə adlanır.

Ümumi daxili əks etmə optik liflər və periskoplarda istifadə edilir.
 

İşıq optik lifə doğru aşağı hərəkət edəndə o digər sonluğa çatana qədər bütün işıq içəridə qalır.

Bu ona görə olur ki, işıq təkrar ümumi daxili əks etmə ilə lif boyu yayılır.

Optik liflər cismin içərisini, telefon kabellərinin, içi boş divarların, kanalizasiyaların içərisini, görmək üçün istifadə edilir.

Səs dalğaları

Səs dalğaları bərk maddə, maye və qazın içərisindən keçən uzununa dalğalardır.

Onlar vakuum içindən keçmirlər, çünki onlara vibrasiya etmək üçün hissəciklər lazımdır.
 

Səs işıqdan daha az sürətlə hərəkət edir.

Havadakı səsin sürəti təxminən 330 m/san. təşkil edir.

Səs dalğaları mayelərdə qazlara nisbətən daha sürətlə hərəkət edir, və hamısından sürətli isə bərk maddələrdə gedir.

Difraksiya

Dalğalar aralıq (çat) yerin içindən və ya hasar ətrafında hərəkət edəndə difraksiya baş verir.

Onların dalğalarının ön ölçüləri dəyişir, belə ki onlar kənarlardan yayılırlar.

Onların sürəti və dalğa uzunluğu dəyişmir.
 

Daha uzun dalğa uzunluğu olan dalğalarda daha güclü difraksiya baş verir.

Səslərin hərdən-bir künclərdən, binaların kölgələrindən eşidilməsi difraksiyaya görədir.

Həmçinin niyə radio siqnalları, xüsusi ilə uzun dalğa uzunluqları olanlar təpələrin kölgəsində qəbul edilə bilir.

Çünki işıq və səs dalğalar kimi əks etdirilə, sına və difraksiya ola bilər, bu onların dalğalar kimi hərəkət etməsi fikrini dəstəkləyir.